DOS، تنها سیستم‌عامل موجود برای کامپیوترهای شخصی بود. سیستم‌عاملی که با قیمت پنجاه هزار دلار از یک هکر سیاتلی توسط بیل گیتس خریداری و با یک استراتژی تجاری هوشمند، به تمام نقاط جهان پخش شد و کاربران کامپیوترهای شخصی انتخاب دیگری نداشتند. کامپیوترهای اپل مکینتاش از این لحاظ بهتر بودند، اما قیمت‌های نجومی، آنها را از دسترس بیشتر افراد خارج میکرد.
نقطه اتکای دیگر دنیای کامپیوترها، یونیکس بود که قیمت بسیار بالایی داشت، تا حدی که کاربران کامپیوترهای شخصی از آن استفاده نمی‌کردند. کد منبع یونیکس که توسط آزمایشگاههای بل بین دانشگاه‌ها توزیع شده بود، محتاطانه محافظت میشد تا برای عموم فاش نشود. برای حل شدن این مسئله، هیچ یک از تولیدکنندگان نرمافزار راه‌حلی ارایه ندادند.
پس از مدتی به نظر می‌رسید این راه‌حل به صورت سیستم‌عامل MINIX ارایه شده است. این سیستم‌عامل ابتدا توسط “اندرو اس تاننباوم” -پروفسور هلندی- و به منظور تدریس عملیات داخلی یک سیستم‌عامل واقعی نوشته شده بود. سیستم‌عامل مذکور برای اجرا روی پردازنده‌های ۸۰۸۶ اینتل طراحی شده بود و خیلی سریع بازار را اشباع کرد.
MINIX به عنوان یک سیستم‌عامل خیلی خوب نبود، اما مزیت اصلی آن، در دسترس بودن کد منبع آن بود. هر کس که کتاب سیستم‌عامل تاننباوم را تهیه میکرد، به ۱۲ هزار خط کد نوشته شده به زبان C و اسمبلی نیز دسترسی می‌یافت. برای نخستین‌بار، یک برنامه‌نویس یا هکر مشتاق میتوانست کد منبع سیستم‌عامل را مطالعه کند، چیزی که سازندگان نرمافزارها آن را محدود کرده بودند. تاننباوم باعث فعالیت مغزهای متفکر علوم کامپیوتری در زمینه بحث و گفت‌وگو برای ایجاد سیستم‌عامل شد. دانشجویان کامپیوتر در سراسر دنیا با خواندن کتاب و کدهای منبع، سیستمی را که در کامپیوترشان در حال اجرا بود، درک کردند که یکی از آنها “لینوس توروالدز” نام داشت.
تولد سیستم‌عامل جدید
لینوس بندیکت توروالدز در سال ۱۹۹۱دانشجوی سال دوم علوم کامپیوتر دانشگاه هلسینکی فنلاند و البته یک هکر خود آموخته بود. این فنلاندی ۲۱ ساله، عاشق وصله کردن محدودیت‌هایی بود که سیستم را تحت فشار قرار میدادند. با این حال مهم‌ترین مسئله نبود یک سیستم‌عامل بود که بتواند نیازهای حرفه‌ای‌ها را برآورده کند. MINIX فقط یک سیستم‌عامل مخصوص دانش‌آموزان بود و بیشتر از آن به عنوان یک ابزار آموزشی استفاده میشد تا اینکه ابزاری قدرتمند برای به کارگیری در امور جدی باشد.
در این زمان برنامه‌نویسان سراسر دنیا توسط پروژه گنو که توسط ریچارد استالمن آغاز شد، تحریک شده بودند. هدف این پروژه اقدامی برای فراهم کردن نرم‌افزارهای رایگان و در عین حال باکیفیت بود. استالمن خط مشی خود را از آزمایشگاه معروف هوش مصنوعی دانشگاه MIT با ایجاد برنامه ویرایشگر emacs در اواسط و اواخر دهه ۷۰ آغاز کرد. تا اوایل دهه ۸۰، بیشتر برنامه‌نویسان نخبه آزمایشگاههای هوش مصنوعی MIT جذب شرکت‌های نرم‌افزاری تجاری شده بودند و با آنها قراردادهای حفظ اسرار امضا شده بود. استالمن دیدگاه متفاوتی داشت و بر این عقیده بود که برخلاف سایر تولیدات، نرمافزار باید از محدودیت‌های کپی و ایجاد تغییرات در آن آزاد باشد تا بتوان روزبه‌روز نرم‌افزارهای بهتر و کارآمدتری تولید کرد.
استالمن با اعلامیه معروف خود در سال ۱۹۸۳ پروژه GNU (GNU is Not Unix) را آغاز کرد. وی با این حرکت سعی داشت با فلسفه خود به تولید و ارایه نرمافزار بپردازد، اما برای رسیدن به رویای خود برای ایجاد یک سیستم‌عامل رایگان، نیاز داشت تا ابزارهای لازم برای این کار را ایجاد کند. استالمن در سال ۱۹۸۴ شروع به نوشتن و ایجاد کامپایلر زبان C گنو موسوم به GCC -ابزاری مبهوت کننده برای برنامه‌نویسان مستقل- کرد. وی به تنهایی ابزاری ایجاد کرد که از تمام ابزارهایی که گروههای برنامه‌نویسان تجاری ایجاد کرده بودند برتر بود. GCC یکی از کارآمدترین و قوی‌ترین کامپایلرهایی به شمار می‌رود که تاکنون ایجاد شده است.
پروژه GNU تا سال ۱۹۹۱ تعداد زیادی ابزار ایجاد کرده بود، اما هنوز سیستم‌عامل رایگانی وجود نداشت. در این میان MINIX نیز تجاری شده بود. کار روی هسته سیستم‌عامل گنو موسوم به HURD ادامه داشت، اما به نظر نمی‌رسید که تا چند سال بعد قابل استفاده باشد.
پس از یک دهه، لینوکس امروز
امروزه لینوکس بیش از یک دهه توسعه را پشت سر گذاشته است و نسخه‌های توسعه‌یافته آن خیلی سریع در اختیار همگان قرار گرفت. از چند کاربر انگشت شمار در سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲ گرفته تا اینکه امروزه میلیون‌ها کاربر از لینوکس استفاده میکنند. IBM که زمانی بزرگ‌ترین رقیب ایده متن‌باز به شمار می‌رفت، اکنون سرمایه‌گذاری عظیمی در زمینه توسعه راه‌حل‌های متن‌باز تحت لینوکس کرده است. در حال حاضر تعداد توسعه‌دهندگانی که برای افزایش قابلیت‌های لینوکس تلاش میکنند، روزبه‌روز افزایش می‌یابد.
امروزه تعداد زیادی از شرکت‌ها و موسسات حرفهای تجاری، پشتیبانی از محصولات مبتنی بر لینوکس را بر عهده گرفته‌اند. اکنون دیگر استفاده از لینوکس در محیط‌های اداری، پذیرفتن یک ریسک بزرگ نیست. از نظر قابلیت اطمینان و پایداری و حفاظت در برابر انواع ویروس‌ها موردی بهتر از لینوکس وجود ندارد. با تلاش شرکت‌های بزرگی مانند Redhat، استفاده از لینوکس در محیط‌های تجاری، توسعه فراوان یافته است و اکنون تعداد زیادی از شرکت‌های کوچک و بزرگ در حال استفاده از سرویس‌دهنده‌ها و ایستگاههای کاری مبتنی بر لینوکس هستند.
حرکت لینوکس از یک پروژه هکری تا جهانی شدن یک انقلاب شگفت‌انگیز است. پروژه GNU که در اوایل دهه ۱۹۸۰ توسط ریچارد استالمن شروع شد، توسعه نرم‌افزارهای متن‌باز را رهبری کرد. پروفسور اندرو تاننباوم با سیستم عامل MINIX، مطالعه سیستم‌عامل‌ها را از حالت تئوری به عملی تبدیل کرد و در نهایت همت و تلاش توروالدز منجر به تولد لینوکس شد. امروزه لینوکس دیگر یک پروژه هکری به شما نمی‌رود بلکه یک حرکت جهانی است که توسط میلیون‌ها نفر برنامه‌نویس متن‌باز و شرکت‌های بزرگی مانند IBM حمایت می‌شود.
توزيع هاي لينوکس
يکي از توزيع هاي بسيار خوب و کاربردي از گنو/لينوکس به نام اوبونتو (Ubuntu) چند وقتي است چه در ميان خارجي ها وچه در ميان ايراني ها محبوبيت خاصي پيدا کرده است. اما اين محبوبيت در ميان ايراني ها مخصوصاً وبلاگ نويسان طوري فراگير شده که باعث ناديده گرفتن و کم توجهي به توزيع هاي قدرتمند و معروف ديگر شده است. به نظرم بايد در همه زمينه ها تعادل را برقرار کرد، اگر يک جستجوي کوچک در مورد اوبونتو و لينوکس در وبلاگستان فارسي داشته باشيد متوجه منظور من خواهيد شد. به نظرم اين جو موجود در وبلاگستان افراد را به سمتي خواهد برد که نام لينوکس را مساوي با اوبونتو خواهند دانست و از توزيع هاي ديگر و فلسفه لينوکس غافل خواهند ماند. راه حل اين قضيه هم اين است که وقتي وبلاگ نويسي توزيع محبوب خود را تبليغ و توصيه مي کند، در کنارش توضيحي هر چند کوچک در مورد دو-سه توزيع محبوب ديگر هم بدهد تا خواننده با اطلاعات بيشتري تصميم به مهاجرت به لينوکس يا انتخاب توزيع مناسب خود بکند.
- Ubuntu
سال 2004 توزيعي که تا قبل از آن سال اسم و رسمي نداشت به يکباره به يکي از محبوب ترين و معروف ترين توزيع هاي گنو/لينوکس تبديل شد. اوبونتو بر اساس دبيان توسعه داده شده و شامل ويژگي هايي است که کار کردن با لينوکس را براي کاربران مبتدي و تازه کار آسان تر مي کند. ويژگي هايي همچون پشتيباني قوي، آپديت هاي فراوان، نصب آسان، پکيج هاي نرم افزاري بسيار، مستندات کامل و رابط کاربري مناسب، اوبونتو را به کاربر پسندترين توزيع گنو/لينوکس براي کاربردهاي دسکتاپ و شخصي تبديل نموده است. اوبونتو براي استفاده هاي عمومي بوجود آمده است و توسعه آن به سرعت پيش مي رود و هر نسخه از نسخه قبلي، کارآمدتر و قدرتمند تر مي شود. درکل اوبونتو در دنياي سيستم عامل هاي دسکتاپ آينده ي خوبي در پيش خواهد داشت. يکي از مهمترين ويژگي هاي اين توزيع، وجود تعداد کاربران بسيار زياد و اجتماع هاي کاربري مناسب است. براي فارسي زبانان هم به لطف دوستان اجتماع کاربري مناسبي در اين آدرس وجود دارد.
- Fedora
يکي از معروف ترين نسخه هاي گنو/لينوکس است که توسط يکي از بزرگترين شرکت هاي دنياي لينوکس يعني RedHat پشتيباني مي شود. اين توزيع بسيار قدرتمند داراي کاربران بسيار زيادي است و در دو نسخه دسکتاپ و سرور عرضه مي شود. آپديت هاي پياپي، پشتيباني مناسب، نصب آسان، تنظيمات پيشرفته، پيکيج هاي نرم افزاري زياد، فدورا را به يکي از انتخاب هاي اصلي کاربران گنو/لينوکس تبديل نموده است. به علت پشتيباني مناسب RedHat از اين توزيع، شرکت هاي بسيار زيادي فدورا را به عنوان سيستم عامل خود انتخاب کرده اند و از آن براي کارهاي مختلف خود بهره مي برند. امنيت، پايداري و کارايي فدورا زبان زد بسياري از کاربران لينوکس است. اگر قصد مهاجرت به فدورا را داشته باشيد مي توانيد روي کمک افرادي که در اين انجن عضو هستند حساب کنيد.
- OpenSUSE
از زماني که توزيع Suse بوجود آمد، سازندگان آن روي کاربران کامپيوترهاي شخصي زوم کرده بودند. پس از اينکه در سال 2003 شرکت Novell شرکت توليد کننده Suse را خريداري کرد، دريافت آن را از اينترنت براي عموم ميسر نمود. سپس ناول نام Suse را به OpenSUSE تغيير داد و آن را به صورت کاملاً آزاد در اختيار همه قرار داد. هم اکنون OpenSUSE انتخاب اول کاربران حرفه اي براي استفاده هاي شخصي است. دسکتاپ پيش فرض آن KDE است و از برنامه نصاب بسيار قدرتمندي بهره مي برد. پايداري، ظاهر چشمگير، گرافيک قوي، امنيت، تنظيمات پيشرفته از ويژگي هايي است که کاربران OpenSUSE از آن ياد خواهند کرد.
- Knoppix
اين توزيع از گنو/لينوکس يک Live-CD است; اين بدين معني است که کاربر مي تواند سيستم خود را به صورت مستقيم از روي سي دي بوت کند بدون اينکه نياز به نصب سيستم عامل روي هارد ديسک خود داشته باشد. Knoppix قدرت بسيار زيادي در شناسايي اتوماتيک سخت افزارهاي شما دارد (که حتي از ديگر توزيع هاي لينوکس در اين زمينه قوي تر است) و شامل بسياري از نرم افزارهاي مورد نيازتان مي شود. اين سي دي مي تواند به عنوان يک ابزار ريکاوري يا براي تست سخت افزارهاي سيستم به کار برود و يا حتي به عنوان يک توزيع گنو/لينوکس مناسب براي کاربردهاي دسکتاپ انتخاب شود. اين توزيع محبوب بر اساس دبيان توسعه داده شده است و داراي آپديت ها و پشتيباني مناسبي است.
- Debian
يکي از قديمي ترين توزيع هاي گنو/لينوکس است که توزيع هاي بسياري همچون اوبونتو بر اساس آن گسترش يافته اند. دبيان پروژه اي آزاد و غيرتجاري است که هم اکنون بيش از هزاران توسعه دهنده در سراسر دنيا بر روي نسخه هاي مختلف آن کار مي کنند. اين پروژه بسيار بزرگ است و يازده سکوي سخت افزاري را که شامل PowerPC، x86، SPARC و AMD64 نيز مي شوند را پشتيباني مي کند. دبيان يکي از مقيدترين توزيع هاي گنو/لينوکس به فلسفه گنو/لينوکس و سيستم عامل يونيکس است، پايدار است و داراي يکي از بزرگترين اجتماعات کاربري لينوکس است. دبيان همچنين داراي مستندات بسياري است و به تعداد زيادي از زبان هاي دنيا ترجمه شده است. فقدان ابزارهاي گرافيکي و نصاب گرافيکي استفاده از دبيان را براي بسياري از کاربران سخت نموده است. در حقيقت ماندن در دبيان در مقايسه با توزيع هاي ديگر مشکل تر است. بر همين اساس کاربراني که قصد استفاده از لينوکس در کامپيوترهاي شخصي را دارند بيشتر به طرف توزيع هاي بر اساس دبيان مانند اوبونتو کشيده مي شوند. دبيان انتخاب مناسبي براي استفاده در کامپيوترهاي سرويس دهنده (Server) خواهد بود.
- Parsix
پارسيکس يک توزيع بسيار انعطاف پذير، مناسب، پايدار و ايراني براي سيستم هاي دسکتاپ است که به صورت ديسک زنده يا Live CD منتشر مي شود اما قابليت نصب روي هارد ديسک را نيز داراست. اين توزيع برگرفته شده از توزيع KANOTIX و مبتني بر Debian است. دسکتاپ آن به صورت پيش فرض GNOME است و نرم افزارهاي پيش فرض فارسي همچون ديکشنري xFarDic و فونت هاي فارسي پروژه FPF در اين توزيع در دسترس اند. همچنين در پارسيکس به صورت پيش فرض از فارسي نويسي پشتيباني مي شود و شما مي توانيد همانند ويندوز با فشردن همزمان دکمه هاي Alt+Shift ميان زبان فارسي و انگليسي سوئيچ کنيد. پارسيکس يکي از مناسب ترين توزيع ها براي شروع يادگيري لينوکس در ميان فارسي زبانان است. البته در نظر داشته باشيد که پارسيکس مي تواند جايگزين مناسبي براي سيستم عامل ويندوز باشد و مي توانيد از آن به عنوان يک سيستم عامل مستقل استفاده نماييد. توصيه مي کنم براي يک بار هم که شده از اين توزيع کاربرپسند و ايراني استفاده کنيد
فرق لینوکس با ویندوز
یکی از نخستین سوالاتی که در ذهن هر کاربری که به تازگی نام لینوکس به گوشش خورده است، مطرح می‌شود، این است که خوب لینوکس چه تفاوتی با ویندوز دارد؟ من در این مقاله قصد دارم بدون اینکه وارد مسائل خیلی فنی شوم، این موضوع را تشریح کنم.لینوکس چیست؟ لینوکس به خودی خود، یک هسته (Kernel) است.
هسته، بخش اصلی سیستم‌عامل را تشکیل می‌دهد که کار آن کنترل داده‌ها، مدیریت حافظه، سخت‌افزار، ورود و خروج داده‌ها و تمامی موارد اصلی سیستم‌عامل می‌باشد. لینوکس به خودی خود سیستم‌عامل به شمار نمی‌رود، بلکه با استفاده از ابزارهایی که پروژه بازمتن (OpenSource) گنو (GNU) برای آن تولید کرده است، تبدیل به یک سیستم‌عامل کامل می‌شود (به همین دلیل است که لینوکس را معمولا گنو/لینوکس یا GNU/Linux می‌نامند) و با اضافه کردن سایر نرم‌افزارهای بازمتن به آن، می‌توان از آن در موارد متعددی مانند سرویس‌دهنده‌ها، ایستگاههای کاری، کامپیوترهای روی‌میزی، ابر رایانه‌ها، ابزارهای صنعتی و پزشکی که دارای سیستم‌های درونه‌ای (Embedded) می‌باشند و… استفاده کرد.
از نظر فنی، لینوکس را می‌توان نمونه بازمتن سیستم‌عامل یونیکس نامید. زیرا بر اساس استاندارد POSIX پیاده سازی شده و کاملا با آن سازگار است. بنابراین لینوکس را می‌توان نواده سیستم‌عامل پرسابقه و مستحکم یونیکس دانست که البته خواص خوب آنرا نیز به ارث برده است. اکنون تفاوت‌های اصلی لینوکس و ویندوز را با هم می‌شماریم:
سیستم‌عامل آزاد لینوکس یک سیستم عامل آزاد و بازمتن است.
کد منبع آن در اختیار همگان قرار دارد و همه می‌توانند در کدهای آن تغییر ایجاد کرده و بنا به نیازشان استفاده کنند. آزاد و در دسترس بودن کدهای منبع سبب می‌شود تا بتوانید از طرز کارکرد دقیق سیستم‌عامل مطلع شوید. شما لینوکس را می‌توانید به هر تعداد کپی کرده و بین دوستانتان پخش کنید. در سمت مقابل، ویندوز یک سیستم‌عامل اختصاصی است که کد منبع آن سری نگهداشته شده است و برای همگان در دسترس نیست. شما نمی‌توانید بفهمید که واقعا در زیر سیستم‌عامل ویندوزتان چه می‌گذرد؟ آیا یک برنامه جاسوسی در آن پنهان نشده است؟ بعیدنیست. سیستم عامل ویندوز رایگان نبوده و تحت حمایت قانون کپی‌رایت قرار دارد. شما نمی‌توانید آنرا کپی کرده و پخش کنید. در صورت این کار شما خلاف‌کار هستید و جریمه و مجازات خواهید شد. (فعلا نه در ایران ولی در ۴-۶ سال آینده بله) لینوکس را به هواپیمایی تشبیه کرده‌اند که هر قسمت از انرا در جایی ساخته‌اند. لینوکس واقعا محصول کشور خاصی نیست. تعداد زیادی از مردم در سرتاسر جهان در حال کار بر روی آن و توسعه آن هستند. تعداد برنامه نویسانی که روی بخش‌های مختلف سیستم‌عامل لینوکس کار میکنند، به حدود ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد، در حالی که تعداد کل برنامه‌نویسان مایکروسافت کمتر از ۱۰۰۰۰ نفر است. همین، تفاوت کیفیت کار را مشخص می‌کند.شما با سیستم‌عامل لینوکس آزاد هستید. لازم ندارید تا از نرم‌افزارهای اختصاصی استفاده کنید و تحت انقیاد آنها در آیید.
سرعت، قدرت، پایداری
لینوکس نواده سیستم‌عامل یونیکس است. بنابراین ساختار کلی این سیستم‌عامل کاملا با ویندوز متفاوت است. این به این معنی است که مثلا شما نخواهید توانست برنامه‌هایی که در ویندوز دارید، روی لینوکس اجرا نمایید (البته راه‌هایی وجود دارد – شبیه سازها – ولی در حالت عادی خیر). یکی از خواص اصلی سیستم‌عامل‌های خانواده یونیکس، پایداری و استقامت بسیار بالای آنهاست. این سیستم‌عامل‌ها به این راحتی‌ها خراب نشده و به ندرت نیاز به بوت مجدد پیدا میکنند. لینوکس‌هایی وجود دارند که شما می‌توانید سالها بدون نیاز به بوت، از آنها استفاده نمایید. در سمت مقابل، حتی جدیدترین و پایدارترین سیستم‌های ویندوز به اندازه یک موی لینوکس پایدار نیستند. برای بکارگیری سیستم‌های ویندوز به عنوان سرویس دهنده به حافظه و پردازنده‌های قویتری نیاز دارید و مطمئن باشید اگر هر هفته آنرا بوت نکنید، از کار خواهد افتاد! من حدود ۲ سال است با این سیستم‌عامل کار می‌کنم. تنها یکبار مجبور شده‌ام بدلیل اشکال در کارت صوتی آنرا بوت کنم. (فقط کارت صوتی از کار افتاده بود!) در صورتی که در ویندوز، شما اگر خیلی شانس داشته باشید، حتما هفته‌ای ۲-۳ مشکل را که منجر به بوت خواهند شد، خواهید داشت. معمولا سیستم‌عامل لینوکس به راحتی خراب نمی‌شود و برعکس ویندوز مجبور نیستید تا آنرا هر چندماه یکبار مجددا نصب کنید. حتی برخی از انواع لینوکس به نصب «یکبار برای تمامی عمر» مشهور هستند. این گونه سیستم‌ها را می‌توانید حین کار و حتی بدون بوت، به نسخه‌های جدیدتر ارتقا دهید
امنیت، امنیت، امنیت
امروزه در دنیایی متکی بر فناوری اطلاعات زندگی می‌کنیم که هر لحظه به خطر افتادن جریان اطلاعات منجر به بروز خسارت‌های تجاری جبران ناپذیری خواهد شد. امروزه همه به دنبال یک سکوی (Platform) امن‌تر برای اجرای برنامه‌های کاربردی و سروی‌دهنده‌ها هستند.
لینوکس حرفهای زیادی برای گفتن در سمت امنیت دارد. بسیاری از قابلیت‌های امنیتی که در ویندوز وجود ندارند و یا فقط با اضافه کردن نرم‌افزارهای اضافی قابل دسترسی می‌باشند، بطور درونی و پیش‌گزیده در لینوکس پیاده سازی شده‌اند.لینوکس از ابتدا برای محیط‌های شبکه‌ای و چند کاربره طراحی شده است و همین باعث رعایت مسائل امنیتی از ابتدا در آن شده است، درحالی که ویندوز اینگونه نبوده و درحال حاضر نیز از نظر امنیتی دارای نقاط ضعف فراوانی است. مثلا یک برنامه مخرب با استفاده از همین ضعف‌های امنیتی می‌تواند کل سیستم‌عامل را نابود کند، ولی در صورتی که مورد مشابهی در لینوکس وجود داشته باشد، حداکثر به دایرکتوری خانگی کاربر اجرا کننده آسیب خواهد رسید، نه کل سیستم‌عامل. اینطور نیست که لینوکس فاقد هر گونه اشکال امنیتی باشد، خیر، ولی باز بودن کد منبع آن باعث می‌شود تا بسیاری از اشکالات امنیتی پیش از ایجاد خسارت و در مراحل توسعه و برنامه نویسی برنامه بر ملا شده و رفع شوند.